Cellen van de Veiligheidsdienst: een ontluisterend kijkje in de periode van communistische onderdrukking in Polen

Beata Bruggeman-Sekowska

Gelegen in de kelders van het ministerie van Justitie aan de Al. Ujazdowskie 11 in Warschau vormen de Cellen van de Veiligheidsdienst een wezenlijk onderdeel van het Poolse geschiedverhaal. Ze werpen licht op de onderdrukkende methoden die het communistische regime in de periode na de Tweede Wereldoorlog gebruikte. De tentoonstelling, onderdeel van het Museum van de Opstand van Warschau, werd officieel op 1 maart 2018 geopend. Zij biedt de bezoekers een indringend inkijkje in het lot van de politieke gevangenen die er in de periode 1945-1954 werden opgesloten.

Het museum heeft zowel een educatieve als een gedenkfunctie met betrekking tot de slachtoffers van communistische onderdrukking. Bezoekers kunnen de cellen bezichtigen, alsmede allerlei voorwerpen, en zo een beter begrip krijgen van deze zware periode uit de Poolse geschiedenis. Iedereen die onder ogen wil zien wat de menselijke kosten van totalitarisme zijn en die kennis wil nemen van het standvastige verzet daartegen zou het moeten bezoeken.

Een donker hoofdstuk in de Poolse geschiedenis

In de periode 1945-1954 waren de kelders van het ministerie van Openbare Veiligheid (Ministerstwo Bezpieczenstwa Publicnego, MBP) getransformeerd tot een berucht detentiecentrum. Prominente leden van het Poolse verzet tegen het communistische regime – zoals generaal August Emil Fieldorf “Nil”, Jan Rodowicz “Anoda”, Zygmunt Augustynski, Wladyslaw Bartoszewski en Wieslaw Chrzanowski – werden hier vastgezet, verhoord en vaak gemarteld. Deze personen waren sleutelfiguren van de Poolse onafhankelijke ondergrondse, die zich tegen de Sovjet-overheersing verzetten. Hun lijden in deze cellen is symbool komen te staan voor de wrede methoden die door de naoorlogse communistische autoriteiten werden gebruikt.

De Cellen van de Veiligheidsdienst in het voormalige MBP werden niet gebruikt om doodvonnissen te voltrekken maar zij waren berucht vanwege de beroerde omstandigheden waaraan de gevangenen werden onderworpen. Velen overleefden de verhoren en fysieke folteringen die zij moesten ondergaan niet. Er is weinig officiële documentatie maar aangenomen wordt dat er ongeveer 100 cellen in de gevangenis waren. In elke cel werden tot aan 8 mensen gestopt. Sommige verhoren van gevangenen duurden uren, andere sleepten zich maanden voort, zonder dat wettelijke rechten, of basale menselijke waardigheid in acht werden genomen.

©Beata Bruggeman-Sekowska

De tentoonstelling: een aangrijpende ervaring

De tentoonstelling Cellen van de Veiligheidsdienst beslaat 600 vierkante meter en is in vier hoofdsecties onderverdeeld, steeds voor een ander facet van de Poolse strijd voor onafhankelijkheid tegen het communistische regime. Aan het begin van de tentoonstelling wordt een overzicht geboden van de verzetsbeweging tegen de communistische onderdrukking alsmede van de oorzaken, ontwikkelingen en gevolgen van het repressieve regime. Deze sectie geeft de bredere context waarin de gevangenis opereerde.

De tweede sectie richt zich op de folteraars en hun slachtoffers. Het proces wordt gevolgd van arrestatie, verhoor, rechtszaak en vonnis. Het is een huiveringwekkende schildering van de methoden die de communistische autoriteiten gebruikten om iedereen die in hun ogen een bedreiging kon worden voor hun macht te onderwerpen, niet alleen de ondergrondse verzetsstrijders maar ook gewone burgers.

In de derde sectie zijn de gereconstrueerde gevangeniscellen te vinden. Bezoekers kunnen de bewaarde, originele cellen waarin de gevangenen vastzaten inlopen. Je krijgt een gevoel van de onmenselijke behandeling die de gevangenen moesten ondergaan en je ziet de woorden en tekeningen die zij in de cel muren krasten. Die vormen een emotioneel testament van de kracht van degenen die zich verzetten, zelfs in hun meest wanhopige momenten.

De laatste sectie van de tentoonstelling is gewijd aan de herdenking in de periode na 1989, de pogingen de herinnering aan degenen die het meest hebben geleden onder het communisme levend te houden. Het was een lange moeizame weg die werd afgelegd om het pijnlijke verleden onder ogen te zien.

©Beata Bruggeman-Sekowska

De verhalen van de gevangenen: stemmen uit het verleden

Onder de vele aangrijpende voorwerpen die in het museum te zien zijn bevinden zich de persoonlijke bezittingen die de gevangenen achterlieten. Sommige ervan zijn nauwgezet gemaakt van wat voor materiaal de gedetineerden ook maar konden vinden. Zo zijn er schaakstukken gemaakt van stukjes brood, een kruis gemaakt uit garen, een medaille gevormd uit brood, symbolen van de onverzettelijkheid en de menselijkheid van degenen die in deze donkere cellen waren opgesloten.

Indrukwekkend zijn de getuigenissen van de overlevenden en de brieven uit de dodencellen, verslagen uit de eerste hand van de psychologische en fysieke marteling die de gevangenen ondergingen. Sommige van deze verhalen kunnen de bezoekers via audio-opnames beluisteren, welke hen nog meer onderdompelen in de realiteit van de repressie.

©Beata Bruggeman-Sekowska

Een plek van reflectie

Een bezoek aan Cele Bezpieki is een ontroerende ervaring die ons confronteert met de harde realiteit van de onderdrukking in de communistische periode. Niet alleen de harde condities van de gedetineerden maar ook de bredere context van de politieke vervolging die de samenleving indertijd doordrong wordt getoond. Zo kan men dankzij het museum reflecteren op de moed en de offers die zijn opgebracht door degene die voor de Poolse onafhankelijkheid hebben gestreden, al bracht dit hen veel persoonlijk lijden. Het roept tevens het besef op van hoe ver totalitaire regimes gaan om hun macht en controle te behouden.

Foto’s: ©Beata Bruggeman-Sekowska