MDM en het Plein van de Constitutie in Warschau: overblijfselen van het communistische verleden en getuigen van vrijheid

Door Beata Bruggeman-Sekowska

In de Poolse hoofdstad Warschau kom je onvermijdelijk Het Marszalkowska Residentiële District (MDM) en het Plein van de Constitutie tegen, die je terugvoeren naar communistische tijden.

Toen de bouw van de W-Z route in Warschau [1]in 1949 met succes was voltooid, wilden de communistische autoriteiten in de hoofdstad ook een vlaggenschip creëren, zoals Gorkystraat in Moskou of de Stalinallee in Oost-Berlijn. Daartoe werd in het centrum van Warschau een plein ontworpen waar de 1 Mei parades zouden eindigen. De inwoners van Warschau waren niet erg gelukkig met de talloze communistische gebouwen, en daarom werd dit nieuwe plan Marszalkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM) genoemd, om te benadrukken dat het een monumentaal huisvestingsproject voor arbeiders was.

Een werd ontworpen door een ervaren team architecten van de W-Z route: Jozef Sigalin, Stanislaw Jankowski, Jan Knothe en Zygmunt Stepinski. Het project werd gepresenteerd onder de slogan: ‘het volk zal Srodmiescie [het centrale district van Warschau] binnengaan’.

Het Plein van de Constitutie, foto ©Beata Bruggeman-Sekowska

MDM en het Plein van de Constitutie

MDM was een groot wooncomplex in de socialistisch-realistische stijl. Het werd gebouwd tussen 1950 en 1952 en bestond uit 6 of 7 verdiepingen hoge gebouwen waar bij elkaar 45.000 arbeiders en hun gezinnen zouden moeten wonen. Het centrum ervan was het Plein van de Constitutie dat werd aangelegd aan de Marszalkowskastraat. Samen met het Paleis van Cultuur en Wetenschappen, gebouwd tussen 1949 en 1956, vormde het het voornaamste project in socialistisch-realistische stijl in Warschau. Het plein werd genoemd naar de stalinistische grondwet die de communistische heersers in 1952 afkondigden. Op de hoek van de straten Marszalkowska en Warynskiego werd het MDM hotel neergezet, met drie grote kroonluchters.

Het Plein van de Constitutie, MDM foto ©Beata Bruggeman-Sekowska

Dit was het eerste hotel dat verrees in het na de oorlog herbouwde Warschau. De eerste huurders betrokken hun appartementen in gebouw 6B na negen maanden op 21 juli 1951. Op 22 juli 1952 werd MDM in gebruik genomen.

Ingebruikname van MDM en Plac Konstytucji op 22 juli 1952, auteur onbekend, publiek domein. Bron: Karol Małcużyński, Szkice warszawskie, Książka i Wiedza, Warszawa 1955, foto tussen pagina’s 136 en 137 https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Oddanie_do_u%C5%BCytku_MDM_i_placu_Konstytucji_22_lipca_1952.jpg

Socialistisch-realisme

Het socialistische realisme in de architectuur sinds 1949 werd gekenmerkt door monumentale gebouwen en hun uitbundige decor. Op de begane grond van de gebouwen zijn brede arcades en vaak te hoge dienstlokalen ontworpen. Er zijn tientallen sculpturen en bas-reliëfs met vertegenwoordigers van de leidende arbeidersklasse. De muren zijn bekleed met zandsteen en gepolijste granieten platen. De gebouwen werden bekroond met enorme kroonlijsten en plafonds. Het Plein van de Constitutie werd ook geïnspireerd door de ontwerpen van Jan Heurich junior, de maker van de Raczyński (Krasiński) huurkazerne aan het Małachowski-plein of het gebouw van de bibliotheek aan de Koszykowa-straat.

Het Plein van de Constitutie, MDM foto ©Beata Bruggeman-Sekowska

‘’Neonisatie’’

Socialistisch-realisme, met zijn typerende passie voor figuratieve afbeeldingen, was algauw voorbij  en Warschau werd daarna verlicht met neonlampen. De neonlichten moesten zachte, kleurrijke projecties van macht zijn en de gebruikelijke propagandadoelstellingen dienen. In 1955 legde het ministerie van Binnenlandse Handel de regels omtrent de neonverlichting vast en het tijdperk van ‘neonisatie’ begon. Op het Plein van de Constitutie was er nogal wat neonverlichting: een winkel met muziekinstrumenten, het Shanghai restaurant, de Cepelia[2] winkel en neonreclames voor Sovjet-horloges, de luchtvaartmaatschappijen LOT en KLM, Foton fotopapier en een volleybalspeler.

Neonreclames van de MDM bevinden zich tegenwoordig in Neon Muzeum foto ©Beata Bruggeman-Sekowska

Solidariteit

Dit socialistische plein werd ook de plek waar belangrijke politieke veranderingen zouden plaatsvinden. Het aan dit plein gelegen Niespodzianka [Verrassings] café werd beroemd doordat zich daar tijdens de eerste gedeeltelijk vrije verkiezingen na de rondetafelgesprekken van 1989 de verkiezingsstaf van het Burger Comité (Solidariteit) vestigde. Dit was het gevolg van een aanbod door de stadsautoriteiten, tot grote verrassing van de nieuwe voorzitter van de afdeling Warschau van het Burger Comité, Jan Litynski. Niespodzianka was kort daarvoor gesloten en had een slechte reputatie omdat er veel illegale geldwisselaars en prostituees kwamen. Nadat het grondig was schoongemaakt en verbouwd was het nieuwe kantoor 24 uur per dag open en trok veel bezoekers. Het was er altijd erg druk. Op het hoogtepunt van de campagne zouden er dagelijks maar liefst 15.000 mensen contact met leden van Solidariteit hebben gehad.

[1] W-z is een belangrijke verkeersader in Warschau, Polen. Het was een van de eerste grote infrastructuurprojecten na de Tweede Wereldoorlog, uitgevoerd in 1947-1949.

[2] Cepelia: afkorting van: Hoofdkwartier van de Volks- en Kunstnijverheid. Winkelketen die Poolse traditionele producten verkocht en promootte.