Onder het Sovjetregime had een mensenleven geen waarde

Beata Bruggeman-Sekowska

Interview met Claudia Heinermann, prijswinnend auteur van Wolfskinder en auteur van de nieuwe Trilogie: ‘Siberian Exiles’.

 Beata Bruggeman-Sekowska: U bent de auteur van het prijswinnende boek ‘Wolfskinder: A Post-War Story’. Sinds 2016 werkt u aan een heel bijzonder project gewijd aan onderdrukking, machtsmisbruik en misdaden tegen de menselijkheid door het communisme. Het eerste deel van de trilogie is klaar en wordt een monumentaal werk van 780 pagina’s. Het materiaal is verdeeld over 5 afzonderlijke boeken in een cassette. Vertelt u ons meer over uw trilogie ‘Siberian Exiles’.

‘Siberian Exiles’ is een project over de deportaties vanuit de Baltische staten naar Siberië onder het Sovjetregime. In 2016 ben ik een aantal keren naar Litouwen, Letland en Estland gereisd om in archieven en musea mijn onderzoek over dit onderwerp te starten. In de archieven vond ik veel schrijnende verhalen die bij ons nog onbekend zijn, maar die wel belangrijk zijn om met een breder publiek te delen. Voor elk land van de Baltische staten heb ik een andere invalshoek gekozen om over de deportaties en de wreedheid van Stalin en het Sovjetregime te vertellen. Alle drie delen zijn gebaseerd op individuele verhalen. Het eerste deel gaat over de deportaties van 6 Litouwers: Irena, Nijolė, Jonas M, Vilius, Jonas P en Vaidutis naar de Laptevzee in het noordpoolgebied. Het tweede deel gaat over een Estse vrouw, Marju, die naar de grens van Kazachstan gedeporteerd werd, waar ze ooggetuige werd van bovengrondse nucleaire tests. Het derde deel gaat over twee Letten, Jānis en Johanna, die naar Doedinka  in het noordpoolgebied werden gedeporteerd. Ze werden verliefd op elkaar en fotografeerden hun manier van leven in het noorden, wat erg persoonlijk en uniek materiaal opleverde.

In alle drie de delen vertel ik over de naoorlogse geschiedenis van de Baltische staten, het begin van de Koude Oorlog en over de plaatsen waar de gedeporteerden naartoe werden gestuurd.

De ondertekening van het Molotov-Ribbentrop-pact inclusief de geheime clausules leidde tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Het pact vormde de basis van twee totalitaire regimes: nazisme en communisme om Europa in hun eigen belang onder elkaar verdeelden. Het Communisme was wereldwijd  verantwoordelijk voor meer dan honderd miljoen doden, talloze deportaties, vervolgingen, pijn, lijden, honger, angst en vernietigde levens van vele generaties. Veel verhalen over lijden en uit elkaar getrokken families zijn niet bekend bij het brede publiek. Hoe bent u in contact gekomen met dit onderwerp?

Toen ik in Litouwen aan mijn vorige project over de Wolfskinderen (Duitse oorlogswezen) werkte, hoorde ik regelmatig tijdens interviews over deportaties naar Siberië. Litouwse boeren die Wolfskinderen onderdak en voedsel gaven, deden dit met het risico gedeporteerd te worden wanneer de Sovjets erachter zouden komen. Ik kende de geschiedenis over de Goelag-kampen, maar wist niet dat naast deze kampen ook nog eens duizenden mensen, vooral vrouwen en kinderen, zonder vonnis naar afgelegen gebieden in Siberië werden verbannen. Daar wilde ik meer over te weten komen en startte daarom mijn onderzoek.

Vertel ons meer over het 1e deel van je trilogie.

Het eerste deel van de trilogie richt zich op de ervaringen van zes Litouwers, die als kinderen naar de Laptevzee boven de poolcirkel werden gedeporteerd. Tijdens de eerste massadeportatie in 1941 werden hun families naar de Altaj-regio in het zuiden van Siberië gestuurd om daar landarbeid te verrichten. In 1942 werden ze, samen met drieduizend andere Litouwers, verplaatst naar de Laptevzee, een arctisch gebied, waar de winter tien maanden per jaar regeert en de temperatuur kan dalen tot vijftig graden onder nul. De Litouwse gedeporteerden hadden de taak om een visserij-industrie boven de poolcirkel op te zetten. Vrouwen en kinderen werden er achter gelaten zonder huisvesting, beschermende kleding, voedsel of technische uitrusting. Kleine kinderen hadden vaak de taak om het vuur brandend te houden en drijfhout te verzamelen, terwijl de oudere kinderen in kinderbrigades aan het werk werden gezet. De ballingen leden aan constante honger en veel ziekten zoals scheurbuik. Voor velen werd het een doodvonnis.

De Litouwers deelden hun bestemming met gedeporteerden uit Finland en uit Churaptsha, een dorp in Jakoetië, Oost-Siberië. Allen leefden onder even ellendige omstandigheden en velen kwamen om. Aan het einde van de jaren ‘50 mochten de Litouwers eindelijk naar huis terugkeren. In 1989 keerden een aantal ballingen terug naar de Laptevzee op zoek naar de graven van hun familieleden die daar waren omgekomen. Ze hadden het diepe verlangen om hun geliefden uit de permafrost terug te halen en op Litouwse grond te begraven.

Op basis van de verhalen van deze zes ooggetuigen bezocht ik de plekken waar zich hun geschiedenis heeft afgespeeld. Ik ben door de Altaj en Jakoetië gereisd op zoek naar sporen van deze opmerkelijke geschiedenis en ik heb onderweg vastgelegd wat ik tegenkwam: het landschap van deze afgelegen gebieden, de dorpen, de cultuur en de inheemse bevolking met hun eigen nog levendige herinneringen aan de tijd onder Stalin.

De 5 boeken bevatten foto’s van mijn reizen, uitgebreide interviews van de ooggetuigen en hun portretten, archieffoto’s, kaarten en ook de unieke tekeningen van een voormalige gedeporteerde, Gintautas Martynaitis, en foto’s van de expeditie in 1989.

Je hebt gezegd: ‘Welke kwaadaardige geest stuurde vrouwen en kinderen naar het Noordpoolgebied om een visserij op te bouwen?’. Is dat wat jou het meest schokte? Hoe slecht communisme was en dat de wreedheid ervan geen grenzen had?

Ja, dat klopt. Ik was geschokt door de wreedheid van Stalin en het Sovjetsysteem. Natuurlijk is dit verhaal slechts een uit het enorme aantal voorbeelden. Volgens Anne Appelbaum werden achttien miljoen mensen veroordeeld en naar Goelagkampen gestuurd. Vier en een half miljoen mensen keerden nooit terug naar huis. Om nog maar te zwijgen over de miljoenen die zonder veroordeling werden gedeporteerd.

Het verhaal van de 3000 Litouwse vrouwen en kinderen die naar het Noordpoolgebied werden gestuurd, illustreert dat een mensenleven geen enkele waarde had onder het Sovjetregime, zelfs het leven van een kind niet. Het systeem dienen was het enige dat telde. Stalin had de meest krankzinnige ideeën en een heel ‘leger’ van gevangenen en gedeporteerden om deze ideeën te realiseren. Niemand bekommerde zich om hun leefomstandigheden en gezondheid. Op deze manier was het goedkoop en efficiënt. Naar mijn mening is dat een misdaad tegen de menselijkheid.

Je zei over je boek: ‘Dit boek is een reis door de geschiedenis en is een verhaal geworden over onderdrukking, machtsmisbruik en misdaden tegen de menselijkheid. Het is ook een verhaal over mensen die zich niet wilden laten breken en die weigerden  hun identiteit en cultuur op te geven. Het gaat over de menselijke wil om te overleven en menselijke veerkracht.’ Wat wil je met je project bereiken?

Tijdens mijn onderzoek realiseerde ik me dat de verhalen over deportaties van vrouwen en kinderen naar Siberië zeer onderbelichte onderwerpen zijn in de westerse landen. Veel verhalen waren voor ons verborgen achter het ijzeren gordijn. Als documentair fotograaf wil ik er graag aan bijdragen dat deze historische herinneringen levend blijven en met een breder publiek gedeeld kunnen worden zodat ze zo een deel van ons collectieve geheugen worden. De ooggetuigenverhalen over onderdrukking, bezetting en machtsmisbruik helpen ons te begrijpen waar de angst voor de Russen in onze buurlanden vandaan komt. Ze helpen ons ook om alert te blijven voor politieke veranderingen in verkeerde richtingen en te begrijpen dat vrijheid geen vanzelfsprekendheid is.

Wanneer verwacht u dat het boek wordt gelanceerd en welke tentoonstellingen plant u?

De boeklancering is gepland in januari / februari in in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam, en in de National Gallery in Vilnius, Litouwen. Details over de exacte datum volgen nog.Het volledige project zal van januari tot juni 2021 in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam geëxposeerd worden, gevolgd door een tentoonstelling in Vilnius.

U bent een speciale crowdfunding-actie gestart om de publicatie te financieren. Hoe kunnen we u helpen?

Ik ben de crowdfunding-campagne begonnen omdat ik mijn boeken in eigen beheer uitgeef. Dat betekent dat ik de volledige productie en de distributie van het boek zelf verzorg en de totstandkoming van het boek ook zelf moet financieren. Als u nu een boek koopt via mijn crowdfunding-website, helpt mij dat enorm, want met dat geld kan ik het boek financieren. Maar u kunt de crowdfunding natuurlijk ook met een groter bedrag ondersteunen en in ruil daarvoor ontvangt u een of meer gesigneerde afdrukken uit het boek. Bij grotere bedragen kunnen ook individuele tegenprestaties besproken worden. daarover kunt u altijd contact met mij opnemen. Op mijn crowdfunding-website http://siberianexiles.com/ staan alle opties en ook mijn contactgegevens.

Claudia Heinermann, is een Duits-Nederlandse documentair fotograaf, gevestigd in Nederland. Ze werkt voornamelijk aan langlopende documentaire projecten. De onderwerpen zijn veelal gerelateerd aan de gevolgen van oorlog, genocide en de hedendaagse geschiedenis. Claudia heeft tot nu toe vier fotoboeken gepubliceerd en heeft bijgedragen aan tal van publicaties in binnen- en buitenland. Haar werk is in  verschillende collecties opgenomen en in musea, galerieën en op fotofestivals getoond.

Het project “Siberian Exiles” werd mogelijk gemaakt met bijdragen van: Fonds Anna Cornelis, Mondriaan Fonds, Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten, Wilhelmina E. Jansen Fonds

Foto’s en illustraties: met toestemming van Claudia Heinermann. © Copyright Claudia Heinermann, 2019. Alle rechten voorbehouden

Interview: © Copyright www.communications-unlimited.nl, 2019. Alle rechten voorbehouden

bron: Centraal- en Oost-Europa Center Communications-Unlimited.nl https://nl.communications-unlimited.nl/onder-het-sovjetregime-had-een-mensenleven-geen-waarde/