English
Nederlands
door Beata Bruggeman-Sȩkowska
Omdat ik ben geboren en opgegroeid in het door het totalitaire communistische systeem bezette Polen, heb ik bijzondere studie gemaakt van het onderwerp van communistische onderdrukking en heerschappij. Ik heb veel plaatsen die ermee te maken hadden bezocht voor mijn verschillende publicaties, zowel voor het Europees Instituut over de Communistische Onderdrukking (EIOCO) als voor mijn platform Centraal- en Oost-Europa Centrum.
Dit jaar was een van mijn bestemmingen Elektrénai in Litouwen. Dat is een stad die speciaal werd gebouwd voor arbeiders in een elektriciteitscentrale, wier levens eveneens door de communisten werden ‘ontworpen’. De communistische partij bepaalde namelijk waar zij werkten, hoe zij leefden en wat zij in hun vrije tijd mochten doen.
Elektrénai ligt tussen Vilnius (op ongeveer 50 km) en Kaunas (op ongeveer 40 km). Het heeft 11.000 inwoners en is sinds 2000 hoofdkwartier van de regio Elektrénai (25.520 inwoners).
Op 16 februari 1959 stelde de ministerraad van de Litouwse SSR [Sovjet-republiek] een staatscommissie in die een locatie voor een nieuwe elektriciteitscentrale van 1800 MW. Zij koos voor een locatie tussen de twee grootste Litouwse steden. Elektrénai was een stad die speciaal voor de arbeiders van deze centrale werd gebouwd, net zoals Pripyat dat was voor de arbeiders van de kerncentrale in Tsjernobyl.
Om de stad te bouwen werden in 1961 enkele dorpen onder water gezet en werd een kunstmatig meer gevormd om de nabije centrale af te koelen. In 1962 kreeg de nieuwe stad zijn naam: Elektrénai, wat in het Litouws “elektriciteit” betekent.
©communications-unlimited.nl
In diezelfde jaren werden de eerste school, het Huis voor de Cultuur en een sportclub genaamd “Energija” gesticht. In 1965 werd een ziekenhuis gebouwd, in 1976 een tweede sportfaciliteit voor het kleine stadje, te weten een ijspaleis. De bibliotheek werd na de communistische tijd gebouwd. Arbeiders moesten fit zijn, ze hoefden niet belezen te zijn.
Toen we het stadje binnenreden had ik het gevoel alsof de tijd stil stond. Blokken vol cementen Sovjet-appartementen voor de arbeiders van de energiecentrale domineerden het landschap. Twee architecten hadden het project in de jaren zestig uitgevoerd: B. Kasparavičiené en K. Bučas. Omdat in de Sovjet-tijd projecten functioneel, snel en goedkoop moesten zijn, waren de appartementen in Elektrénai net als in zoveel Sovjet-steden opgebouwd uit panelen die in grote getale naar de bouwplaats waren gebracht en geïnstalleerd. Ze hadden een minimalistische decoratie in de vorm van electrische bout-motieven.
©communications-unlimited.nl
De schoorsteen van de centrale en een in 1975 opgericht monument in het midden van de rotonde, getiteld “Lofzang op de Arbeid”, zijn niet te missen. “Lofzang op de Arbeid” is hoog, met drie puntige staven en erbovenop een golf van energie. Op de rotonde kun je ook het wapenschild zien dat in 1961 aan de stad is gegeven. Daarop staan een gestileerde bliksemflits en twee achtpuntige sterren, die de nieuwe stad Elektrénai en de verdwenen dorpjes symboliseren.
Het ijspaleis, ontworpen door de architecten A. Juseviciene en A. Domarackas, ligt vlakbij de oevers van het kunstmatige meer. Het was het eerste professioneel uitgeruste indoor schaatsstadion van Litouwen, met een capaciteit van 2.000 zitplaatsen.
©communications-unlimited.nl
Sport speelde een belangrijke rol in het communisme en het werd geïntegreerd in het leven van de arbeiders. Zij dienden ook verschillende oefeningen tijdens hun werk uit te voeren om de productiviteit te verhogen. Sovjet-atleten waren equivalenten van superhelden als Batman of Spiderman. Posters waarop zij als nationale helden werden afgebeeld werden geacht anderen aan te zetten harder te werken, harder te trainen, de Sovjet-staat trots op hen te maken.
Wat ik echter vooral wilde zien was het amusementspark “Kinderwereld”(“Vaiku Pasaulis”), geopend in 1986. Het ligt ook bij het kunstmatig meer, en vlakbij het bos. Het had Het had een Sovjet-reuzenrad, een carrousel en een draaiende raketrit. Die zijn allemaal verdwenen. Wel valt nog altijd een rollercoaster met het Engelse opschrift “Jet Star 2” in het oog. Volgens lokale bronnen is dit Engelse opschrift na de ineenstorting van het communistische systeem aangebracht om bezoekers ervan te overtuigen dat de attractie veilig, want Westers, was en geen goedkope, haperende Sovjet-technologie. Het amusementspark werd in 2013 gesloten omdat het niet voldeed aan de veiligheidsvereisten. Naast dit amusementspark zijn recent een openbaar park, een schaatspark en een amfitheater gerealiseerd.
©communications-unlimited.nl
©communications-unlimited.nl
Door de stad lopend word je getroffen door het contrast tussen de brutalistische, eenvoudige Sovjet-architectuur en de Kerk van de Gezegende Maria Koningin der Martelaren. Deze kerk werd ontworpen door architect Henrikas Śilgalis en gebouwd in 1990-1996, dus na de communistische tijd. In de communistische tijd was religie verboden en waren kerken in de Sovjet-Unie gesloten. Architecten moesten toen functioneel bouwen, dus het is geen wonder dat zij na de ineenstorting van het communisme originele architectonische dromen gingen najagen. Dat is in het ontwerp van de kerk terug te zien. De kerk heeft zes pilaren, dubbele kruisen en een hoge arcade die de facade vormen en de kerstening van Litouwen in de 7e eeuw voorstellen. De binnenapsis is gedecoreerd met een beeld van de Herrezen Christus, gemaakt door S. Kuzma.
©communications-unlimited.nl
Elektrénai is het zeker waard om te bezoeken als je in Litouwen bent. Je kunt het pad van de Sovjet-arbeiders volgen, van hun goedkoop gebouwde massale cementen huizen naar de lokale energiecentrale, zijn schoorsteen en installaties, het ijspaleis bezoeken, het monument “Lofzang op de Arbeid” bekijken en ten slotte de restanten van het amusementspark. De mensen leefden er niet hun eigen leven, maar levens zoals bepaald door de communisten en met alle beperkingen van dit onderdrukkende systeem.
Foto’s: ©communications-unlimited.nl
Het artikel is gepubliceerd door Central and Eastern Europe Centre www.communications-unlimited.nl en is met toestemming opnieuw gepubliceerd
Follow Us!