English
Nederlands
Door Beata Bruggeman-Sekowska
65 jaar geleden, op 26 juni 1956 om 6 uur ’s-ochtends, begonnen in Poznan (een stad in het westen van Polen) rellen op het fabriekencomplex van Jozef Stalin’s (of Cegielski’s) Metaal Industrieën. Ongeveer 100.000 mensen kwamen vervolgens bijeen bij het gebouw van het lokale ministerie van Publieke Veiligheid in het stadscentrum waar zij betere arbeidsomstandigheden en een hoger loon eisten. Konstantin Rokosssovski (een voormalig officier van de Sovjet-Unie) gaf de militair commandant ter plaatse het bevel de opstand neer te slaan. Ongeveer 10.000 soldaten en 400 tanks onderdrukten de opstandelingen. Geschat wordt dat tussen de 57 en 100 van de demonstranten, onder wie een jongen van 13 jaar (Romek Strzalkowski) door de communisten zijn vermoord; honderden raakten gewond. Nog een kwart eeuw daarna zou alle informatie over de gebeurtenissen in Poznan worden gecensureerd.
Destalinisatie en de Geheime rede
Op 25 februari 1956 had Chroesjtsjov, de eerste secretaris van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie, aansluitend op het 20e Congres van deze partij een zogenoemde ‘Geheime rede’ gehouden. Deze toespraak was gebaseerd op het rapport ‘Over de persoonlijkheidscultus en zijn gevolgen’. Hij uitte zware kritiek op het bewind van Jozef Stalin, die drie jaar eerder was overleden, in het bijzonder op de zuiveringen in de jaren dertig. De toespraak kreeg applaus maar er zijn ook rapporten dat sommige toehoorders, allemaal communistische partijbonzen, hartaanvallen kregen of zelfmoord pleegden. De toespraak kreeg ernstige gevolgen. Zo speelde hij een grote rol in de latere breuk met communistisch China en Albanië.
Het destalinisatie-proces ontlokte diverse debatten in de ‘oostbloklanden’. De geharde communistische leider van Polen, Boleslaw Bierut, stierf op 12 maart 1956, naar verluid van schrik toen hij de inhoud van de ‘geheime rede’ vernam.
Eisen
Poznan was een van de grootste stedelijke en industriële centra in de Poolse volksrepubliek. De arbeiders klaagden er over hun arbeidsomstandigheden. Zij eisten loonsverhogingen, lagere voedselprijzen en minder veeleisende werkquota. Omdat de directeuren ter plaatse daar niets mee deden, zonden de arbeiders brieven en delegaties naar het Poolse ministerie van Machine-industrie en naar het Centraal Comité van de Verenigde Poolse Arbeiderspartij (de communistische partij), maar ook dat haalde niets uit.
Rond 23 juni 1956 werd een delegatie van zo’n 27 arbeiders naar Warschau gestuurd. Deze keerde na drie dagen terug naar Poznan, vol vertrouwen dat althans sommige eisen waren geaccepteerd. Maar de volgende ochtend ontmoette de minister van Machine-industrie de arbeiders en hij trok verschillende in Warschau gegeven beloftes weer in.
Op 28 juni 1956 begon om 6 uur in de ochtend een staking op het complex waar de fabrieken van Jozef Stalin’s (of Cegielski’s) Metaalindustrieën lagen. Ongeveer 80% van alle daar werkzame arbeiders marcheerde naar het centrum van Poznan. Arbeiders uit andere instellingen en studenten voegden zich bij deze optocht.
Die ochtend waren tussen 9 en 11 uur ongeveer 100.000 demonstranten bijeen op het Adam Mickiewicz plein. Zij werden omgeven met gebouwen waarin de autoriteiten van partij en stad zich bevonden, alsmede het hoofdkwartier van politie. Zij eisten wederom lagere voedselprijzen, hoger loon en intrekking van enkele recente wetswijzigingen die de arbeidsomstandigheden hadden verslechterd. De meeste arbeiders waren hun bonus-uitbetaling in juni kwijt geraakt en de regering had de vereiste productienormen plotseling verhoogd.
Zwarte donderdag: het verloop
± 10.00 uur: Een groep demonstranten dringt het gebouw van het provinciale comité van de communistische partij binnen en haalt de rode vlaggen neer. Een andere groep demonstranten weet het hoofdkantoor van de politie in te komen en haalt politie-officieren over aan het protest del te nemen. Het gerucht gaat door de menigte dat de arbeidersdelegatie gearresteerd zou zijn. De demonstranten besluiten dat de delegatie moet worden bevrijd en groepen demonstranten trekken naar de gevangenis. OP hun weg naar dit gebouw van de veiligheidsdienst gooien de demonstranten spullen die worden gebruikt om uitzendingen van de Westerse radio te storen, van het dak van het instituut voor Sociale Verzekeringen.
± 10.30 uur: Demonstranten klimmen met ladders over de muur van de gevangenis, en openen vervolgens de poort van binnen uit, waarna de gevangenen worden vrijgelaten.
± 11.00 uur: Uit de ramen van het gebouw van de veiligheidsdiensten klinken de eerste schoten. Gewonden worden naar twee ziekenhuizen gebracht.
Tussen 11.00 en 14.00 uur: Demonstranten dringen de districtsrechtbank binnen en het gebouw van de openbaar aanklager. Hun dossiers worden uit de ramen gegooid en verbrand.
± 11.00 uur: Er worden 16 tanks en 32 andere voertuigen naar de stad gezonden om de gebouwen van de autoriteiten te beschermen. Sommige daarvan worden buitgemaakt door de demonstranten; hun bemanning wordt ontwapend. Nabij Poznan wordt het hele 2e Pantserkorps in staat van paraatheid gebracht. Bij het belegerde gebouw van de veiligheidsdiensten escaleert de uitwisseling van schoten. Het gebouw komt vanuit meer dan twintig plekken onder vuur te liggen.
± 11.30 uur: Het wapendepot in de gevangenis wordt veroverd.
Tussen 14.00 en 18.00 uur: Rond twee uur arriveert de plaatsvervangend minister van Defensie, generaal Stanislaw Poplawski, op het nabij gelegen vliegveld en hij neemt het commando over. Eenheden van het 2e Pansterkorps trekken na 16.00 uur de stad binnen. Tezelfdertijd weten groepen demonstranten uit verschillende gebouwen wapens buit te maken. Demonstranten slagen erin om vier kantoren van de burgerpolitie te ontwapenen. Om 18.00 uur trekken meer legereenheden de stad binnen.
18.00- 21.00 uur: Demonstranten weten nog meer wapens uit verschillende complexen buit te maken, maar in een geval eindigt een poging daartoe in een schietpartij. Vooral rond het gebouw van de veiligheidsdienst vinden voorts gevechten plaats. Nog maar legereenheden dringen rond 20.00 uur de stad binnen. Om 21.00 uur wordt de avondklok ingesteld, die tot de volgende ochtend 4 uur duurt.
Detentie, onderzoek en processen
In de avond van de 28e juni begonnen de arrestaties en de vergeldingsmaatregelen. Op 8 augustus bevonden zich 746 personen in detentie. Er werden gevallen gerapporteerd van gevangenen die werden geslagen of gemarteld. Sommige demonstranten werden zo hard geslagen dat het openbaar ministerie ze liever uit de gevangenis liet gaan dan ze zo toegetakeld in de rechtbank te laten zien.
Het onderzoek werd geconcentreerd op de bewering van de communistische autoriteiten dat de rellen tevoren waren gepland en waren uitgevoerd en aangevuurd door de geheime diensten van de Verenigde Staten en West-Duitsland en de reactionaire ondergrondse. De beruchtste showprocessen – het zogenaamde ‘proces van de drie’, ‘proces van de negen’ en ‘proces van de tien’ – begonnen in september en oktober 1956. Van de aanklagers werd verwacht dat zij bewijs fabriceerden om het feit te verhullen dat de meerderheid van de aangeklaagden bestond uit jonge arbeiders uit Poznan; ze werden voorgesteld als hooligans en criminelen.
Dankzij de aanwezigheid van internationale media konden advocaten de aangeklaagden verdedigen en eindigden de processen van Poznan met voor die tijd relatief milde uitspraken. De advocaten kregen wel te maken met ernstige sancties voor het verdedigen van de demonstranten en het uiten van kritiek op het systeem.
Informatie over de gebeurtenissen in Poznan zou nog een kwart eeuw lang worden gecensureerd. De communisten kozen Wladyslaw Gomulka als hun nieuwe leider. Hij werd beschouwd als gematigd, en er werden loonsverhogingen en andere hervormingen aangekondigd. Dit werd de ‘Poolse oktober’ genoemd, ook wel de ‘dooi van Gomulka’. Maar het regime van Gomulka zou geleidelijk aan weer meer onderdrukkend worden.
Read also the exclusive statement for EIOCO of the Mayor of Poznan on the 65th anniversary of Poznan uprising.
https://eioco.nl/en/statement-of-the-mayor-of-poznan-on-65th-anniversary-of-poznan-uprising/
Afbeelding: public domain, wikipedia. ”We eisen brood”.
Bronnen:
Zwarte donderdag: het verloop: https://www.poznan.pl/mim/czerwiec56/pages.html?co=list&id=3043&ch=3060&instance=1017&lang=en&lhs=czerwiec56
https://www.poznan.pl/mim/czerwiec56/en/trials,p,3043,3782,3784.html
https://www.poznan.pl/mim/czerwiec56/en/trials,p,3043,3782,3784.html
Follow Us!